حادثه‌ی غدیر خم| ۲

سخنان پیامبر(ص) تمام شد ولی هنوز مردم متفرق نشده بودند که جبرئیل نازل شد و این آیه را آورد:
الْیوْمَ‏ أَكْمَلْتُ‏ لَكُمْ‏ دِینَكُمْ‏ وَ أَتْمَمْتُ‏ عَلَیكُمْ‏ نِعْمَتِی‏ وَ رَضِیتُ‏ لَكُمُ‏ الْإِسْلامَ‏ دِینا ...   
 «امروز دین شما را کامل ساخته و نعمتم را بر شما تمام کردم و به این که دین شما دین اسلام باشد راضی شدم.»[1]
 پیامبر(ص) با شنیدن این آیه فرمودند:
«اللَّهُ‏ أَكْبَرُ عَلَى‏ إِكْمَالِ‏ الدِّینِ‏، وَ إِتْمَامِ‏ النِّعْمَةِ، وَ رِضَى الرَّبِّ بِرِسَالَتِی وَ بِالْوَلَایةِ لِعَلِی مِنْ بَعْدِی‏»
 «خداوند را به بزرگی یاد می کنم، بر کامل ساختن دین و تمام کردن نعمت و اینکه پروردگارم از رسالت من و ولایت علی بعد از من خشنود گردید.»
 و سپس مردم ریختند دور حضرت‌ علی(ع) را گرفته و به او تبریک می‌گفتند. از کسانی که در پیشاپیش اصحاب به حضرتش تبریک گفتند، ابوبکر و عمر بودند که هر کدام می‌گفتند:
«بَخْ‏ بَخْ‏ لَكَ‏ یا عَلِی‏ أَصْبَحْتَ‏ مَوْلَای‏ وَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ»[2]
 «آفرین، آفرین بر تو ای فرزند ابیطالب، روزگار را گذراندی تا این که مولای من و مولای هر مرد و زن مؤمن شدی.»
«ابن‌عباس» می‌گوید: به خدا سوگند آنقدر فشار جمعیت در گرد آن حضرت ‌برای تبریک زیاد بود که من روی گردن های مردم قرار گرفتم.

«حسان بن ثابت» شاعر زمان پیامبر(ص) از رسول خدا اجازه خواست تا این جریان را به نظم آورد، پیامبر اجازه دادند. حسان ایستاده فریاد زد:
ای بزرگان قریش به دنبال سخنان پیامبر و گواهی آن حضرت ‌در امر ولایت به شعر من توجه کنید.[3]
ینَادِیهِمْ‏ یوْمَ‏ الْغَدِیرِ نَبِیهُمْ‏             بِخُمٍ‏ وَ أَسْمِعْ‏ بِالرَّسُولِ‏ مُنَادِیاً
وَ قَالَ فَمَنْ مَوْلَاكُمْ وَ وَلِیكُمْ‏          فَقَالُوا وَ لَمْ یبْدُوا هُنَاكَ التَّعَادِیا
إِلَهُكَ مَوْلَانَا وَ أَنْتَ وَلِینَا                وَ لَنْ تَجِدَنَّ مِنَّا لَكَ الْیوْمَ عَاصِیاً
فَقَالَ لَهُ قُمْ یا عَلِی فَإِنَّنِی‏            رَضِیتُكَ مِنْ بَعْدِی إِمَاماً وَ هَادِیاً
فَمَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا وَلِیهُ‏            فَكُونُوا لَهُ أَنْصَارَ صِدْقٍ مُوَالِیاً
هُنَاكَ دَعَا اللَّهُمَّ وَالِ وَلِیهُ‏             وَ كُنْ لِلَّذِی عَادَى عَلِیاً مُعَادِیاً
                  
«در روز غدیر در محل غدیرخم پیامبر مردم را ندا داد، گوش به ندای او فرا دهید. فرمود: کیست مولا و سرپرست شما، مردم همگی بدون اینکه کینه ها و دشمنی ها را آشکار کنند، گفتند: خدای تو مولای ماست و تو سرپرست مایی و البته امروز در جمع ما کسی که تو را مخالفت کند نخواهی یافت.

سپس پیامبر(ص) فرمود: ای علی برخیز که من به امامت و پیشوائی و هدایتگری تو بعد از خودم راضی شدم و فرمود: هر کس من مولای او بودم این علی سرپرست اوست، پس پیروان صادق و دوستدار او باشید، اینجا بود که دعا کرد و فرمود: بار خدایا با دوستان او دوست باش و دشمنان علی را دشمن بدار.»
این اولین شعری است که در موضوع نصب امامت، در غدیرخم سروده شده و مورخان مسلمان چه شیعه و چه سنی آن را نقل کرده‌اند. این خلاصه جریان غدیر خم است که در کتابهای مختلف دانشمندان شیعه و سنی آمده است و مشروح آن در کتاب «الغدیر»[4] نوشته گرانسنگ «علامه امینی» ذکر شده است.
 
راویان حدیث غدیر
از میان اصحاب، یعنی کسانی که پیامبر را دیده و حضورش را درک نموده‌اند تعداد ۱۱۰ نفر از شخصیت‌های معروف و کسانی که اهل قلم و فکر بودند، جریان غدیر را برای دیگران بازگو کردند که نام و مشخصات کامل آنها در کتاب‌ها آمده و مرحوم علامه امینی در جلد اول کتاب «الغدیر» اسامی آنها را به ترتیب حروف الفبا به طور دقیق حتی با ذکر نام کتابی که از آن شخصیت روایت کرده بیان فرموده است.

قابل توجه است که بدانید نام برخی از اصحاب پیامبر که بین مسلمانان معروف است در ضمن روایت کنندگان جریان غدیر آمده، امثال: «ابوهریره»، «ابی ابن کعب»، «جابر»، «بوذر» و بعضی از همسران پیامبر مثل «ام‌سلمه»، «ام‌هانی» و برخی از زنان متشخص دیگر مثل «اسماء» و غیره.

نکته قابل ملاحظه این است که از میان انبوه جمعیتی که آن روز شاهد این جریان بودند اگر می‌شنوید تعداد صد و ده نفر راوی حدیث غدیر بوده اند، نه به آن معنی است که از آن گروه زیاد تنها همین افراد، این حادثه را نقل کرده‌اند بلکه تنها در کتابهای دانشمندان اهل سنّت نام صد و ده نفر به چشم می خورد، درست است که پیامبر(ص) سخنان خود را در اجتماع صد هزار نفری بیان فرمود ولی گروه زیادی از آنان در نقاط دوردست حجاز بودند که از آنان حدیثی نقل نشده و گروهی از آنها این واقعه را نقل کرده‌اند ولی تاریخ موفق به درج نام آنان نگردیده است و اگر هم درج گردیده است به دست ما نرسیده است.

در مرحله بعد راویان حدیث غدیر از میان تابعان یعنی کسانی که پیامبر(ص) را درک نکرده ولی اصحاب آن حضرت ‌را دیده و حدیثی را که نقل می‌کنند از زبان اصحاب پیامبر و به عبارت دیگر با یک واسطه به پیامبر می‌رسد.
از میان این افراد نیز هشتاد و چهار نفر به نقل این حدیث پرداخته اند و مرحوم علامه امینی، نام این افراد را همچون نام اصحاب پیامبر با ارائه نشانی دقیق کتابی که از او نقل کرده و تعیین واسطه ای که بین آن شخصیت و پیامبر بوده همه را به طور مفصل بیان فرموده است.

آنچه تا به حال گفته شد راویان حدیث غدیر از میان اصحاب و تابعان بود. اما عالمان و دانشمندان اهل سنّت که این حادثه بزرگ را در طی قرون گذشته نقل کرده‌اند بدین ترتیب است:
* قرن دوم، هشتاد و نه نفر که عده زیادی از آنها جزء تابعان هستند.
* قرن سوم، نود و دو دانشمند
* قرن چهارم، چهل و سه نفر
* قرن پنجم، بیست و چهار نفر
* قرن ششم، بیست نفر
* قرن هفتم، بیست و یک نفر
* قرن هشتم، هیجده نفر
* قرن نهم، شانزده نفر
* قرن دهم، چهارده نفر
* قرن یازدهم، دوازده نفر
* قرن دوازدهم، سیزده نفر
* قرن سیزدهم، دوازده نفر
* قرن چهاردهم، بیست نفر از دانشمندان این حدیث را نقل کرده‌اند.[5]

مورخ بزرگ اسلامی، طبری، کتابی به نام «الولایة فی طریق حدیث الغدیر» نوشته و این حدیث را از هفتاد و پنج طریق از پیامبر نقل کرده است.
«ابن عقده کوفی» در رساله «ولایت» این حدیث را از صد و پنج نفر نقل کرده است.
ابوبکر محمد بن عمر بغدادی، معروف به جمعانی، این حدیث را از بیست و پنج طریق نقل کرده است.
از بزرگان حدیث:
* احمد بن حنبل شیبانی           به ۴۰ سند نقل کرده است
* ابن حجر عسقلانی                به ۲۵ سند نقل کرده است
* ابن جزری                            به ۸۰ سند نقل کرده است
* ابوسعید سجستانی              به ۱۲۰ سند نقل کرده است
* امیرمحمد یمنی                    به ۴۰ سند نقل کرده است
* نسائی                               به ۲۵۰ سند نقل کرده است
* ابوالعلاء همدانی                   به ۱۰۰ سند نقل کرده است
* ابن حیان                             به ۳۰ سند نقل کرده است
 تعداد کسانی که مستقلا پیرامون خصوصیات این واقعه تاریخی کتاب نوشته‌اند بیست و شش نفر می باشند و شاید کسانی باشند که پیرامون این رویداد رساله و کتاب نوشته‌اند که تاریخ نام آنها را ضبط نکرده است.
مجموع این آمارها از کتاب «الغدیر» جلد اول که جامع‌ترین کتابی است که در میان دانشمندان شیعه پیرامون این حدیث نوشته شده و به خامه‌ی توانای نویسنده‌ی نامی اسلامی، علامه مجاهد مرحوم آیت الله امینی نگارش یافته؛ گرفته شده است.
 

• بعد از خطبه پیامبر کدام آیه توسط جبرییل نازل شد؟
• جامع‌ترین کتاب در مورد حادثه غدیرخم، چه کتابی است؟
• چند تن از شخصیت‌های راویان حدیث غدیر را نام ببرید.

[1] سوره مائده ، آیه ۳.

[2] بحار الانوار ، ج 21 ، ص 388.

[3] بحار الانوار ،  ج 21 ، ص 388.

[4] الغدیر ، ج 1 ، ص 9.

[5] ترتیبی که در مورد دانشمندان قرن‌های مختلف ذکر شد، حضرت‌آیت الله سبحانی در جلد دوم کتاب (فروغ ابدیت) جمع‌آوری نموده‌اند و اضافه کردند؛ گروهی تنها به نقل این حدیث اکتفا نکرده، بلکه پیرامون اسناد و مفاد آن مستقلا کتاب‌هایی نوشته‌اند.